De poepbacterie
Je ziet het regelmatig in het nieuws en via social media: “Supermarkt X roept in kader van gezondheidsrisico’s vlees terug vanwege poepbacterie”. Of zoals onlangs werd beschreven in het Algemeen Dagblad: “Nederland levert met poepbacterie besmet kalfsvlees aan VS”.
Maar met welke beestje hebben we nou eigenlijk te maken?
En over welk gezondheidsrisico hebben we het dan?
Ofwel: is die poepbacterie nou echt zo’n probleem als dat de nieuwsberichten doen lijken?
Functies van de poepbacterie
Met poepbacteriën behoort eigenlijk een grote familie bacteriën bedoeld te worden welke Enterobacteriacea (Entro’s) heet. Entro’s komen inderdaad veelvuldig voor in de dikke darmen van dieren, en dus hun uitwerpselen, maar ook zijn ze veelvoorkomend op de huid van dieren. Over het algemeen zijn de Entro’s onschadelijk, of zelfs zeer nuttig, maar er zijn een paar soorten waar mensen ziek van kunnen worden (pathogenen).
Enkele voorbeelden van pathogenen in deze familie zijn:
Escherichia coli (E.coli) O157:H1
Escherichia coli (E.coli) O157:H7
Escherichia coli (E.Coli) O104:H4 (EHEC)
Salmonella spp
De E.coli-bacterie verteert etensresten en komt samen met nog een paar miljard E.coli vrienden per dag via de ontlasting naar buiten. Daarnaast produceert E.coli vitamine K (belangrijk bij bloedstolling). Door gebruik van antibiotica kan de darmwand dusdanig beschadigd raken dat de E.coli te weinig aanwezig is om zijn werk te kunnen doen, waardoor dus zowel spijsvertering als bloedstolling verminderd kunnen zijn. We hebben het beestje dus echt nódig in onze darm! Inderdaad, de darm…op andere plaatsen is deze staafvormige bacterie namelijk minder vriendelijk voor het lichaam.
Met de aanduiding: “De poepbacterie” doelt de media meestal op de pathogene E.coli O157!
Pathologische effecten van de poepbacterie
De pathologische (ziekmakende) effecten van de poepbacterie beginnen zodra de E.coli zich buiten de darm bevindt: hetzij via de anus als ontlasting (als er geen riolering/waterreiniging plaats vindt zoals in achtergestelde landen is dit vaak hetzelfde water waaruit gedronken/gewassen wordt), hetzij via andere routes zoals een gat in de darm waardoor de bacterie in de buikholte komt of via het genitaal gebied in de urinebuis (dé reden waarom vrouwen enkel van voor-naar achteren moeten afvegen met toiletpapier).
Zodra E.coli buiten de darm komt kan het maanden overleven en hecht het zich via pili (een soort tentakels met weerhaakjes) aan de gastheercel om de ingebouwde afweermechanismen te stoppen (waardoor E.coli niet verwijderd wordt) om vervolgens te kunnen koloniseren (uitbreiden) en te infecteren. De E.coli kan zich op meerdere manieren gedragen en voor dergelijke infecties zorgen (van zenuwstelse en hersenen tot urinewegen). De variant die qua frequentie het meest opduikt in het nieuws is de STEC/EHEC infectie.
STEC/EHEC (enterohaemorrhargic E.coli), deze E.coli variant veroorzaakt bloederige diarree door het zogenaamde Shiga-toxine (STEC). Dit type toxinen (gifstoffen) veroorzaakt in 2-7% van de EHEC-gevallen ook voor nierschade (hemolytisch uremisch syndroom) door besmetting via de bloedbaan. Besmetting loopt men op door onvoldoende verhit vlees of rauw vlees (filet americain, carpaccio, tartaar), drinken van ongepasteuriseerde melk of contact met mest die besmet is met E.coli. Ook ingrediënten voor salades, zoals sla, radijsjes en taugé, kunnen besmet raken door het bemesten van landbouwgrond of het sproeien met besmet water (waar mest in is gekomen).
De 2011 EHEC uitbraak in Duitsland was o.a. veroorzaakt door kiemgroenten te groeien op besmet water. Gezien kiemgroenten vaak rauw gegeten worden, werden er bijna 4000 mensen gerapporteerd ziek en overleden er 53.
Een andere bekende route is kruisbesmetting tijdens het bereiden van eten (sla snijden op de zelfde plank waar eerder een stuk besmet vlees op lag.
De ontlasting van een persoon die een EHEC-infectie doormaakt is eveneens besmet en kan hierdoor weer andere mensen infecteren waardoor hygiëne (handen wassen) nog belangrijker is. Behalve een fors verlies aan vocht en ongemak, zullen gezonde personen vanzelf binnen een aantal dagen herstellen van een EHEC infectie. Indien er nierproblemen zijn ontstaan zullen deze uiteraard moeten worden verholpen via ziekenhuisopname.
Hoe raakt het vlees in de supermarkt nu precies besmet met de poepbacterie?
We hebben het hier dus over een EHEC besmetting. Het vlees wordt verwerkt in het slachthuis, aldaar worden de organen verwijderd en kan er zodoende ook darminhoud in contact komen met vlees dat wordt verkocht in supermarkten en slagerijen. Vaak wordt het vlees verder bewerkt (gemalen) waardoor de bacterie ook aan de ‘binnenkant’ van bijvoorbeeld een hamburger zit…en bij onvoldoende verhitting (zoals BBQ’s waar men ongeduldig zit te wachten) de bacterie niet gedood wordt.
Net als bij vele andere darminfecties, worden diarree-remmers sterk afgeraden. Door de productie van de giftige stoffen (toxinen) raken de darmcellen van streek, je moet dus zorgen dat de toxinen het lichaam kunnen verlaten via de ontlasting. Diarree-remmende medicatie zorgt ervoor dat de ontlasting ophoopt in de darm en minder snel het lichaam verlaat. Antibiotica wordt bij een E.coli infectie ook niet vaak voorgeschreven omdat dit weliswaar de bacterie doodt, maar vervolgens een hele hoop toxinen tegelijk vrijkomen (de bacterie scheurt waarin de gifstoffen zitten).
Hoeveel vlees is besmet met de poepbacterie?
Onlangs verscheen er een nieuwsbericht in het Algemeen Dagblad (AD) waarin werd aangegeven dat Nederland besmet E.coli vlees aan de VS levert. Hoeveel van ons vlees is nou eigenlijk besmet? Het RIVM heeft een aantal jaren geleden een onderzoek uitgevoerd en komt met de volgende resultaten:
“Mestonderzoek wijst uit dat op een aantal onderzochte boerderijen tussen de 0 en 22 procent van de runderen STEC bij zich draagt. Uit slachthuisonderzoek blijkt dat bij 10 procent van de onderzochte runderen aan de slachtlijn STEC aangetoond kon worden. Bij schapen lag dit percentage rond de 4%.”
Om te monitoren hoeveel meldingen van EHEC binnen komen en voorzorgsmaatregelingen voor omgeving in te zetten, moet contact worden opgenomen met de GGD in geval van een STEC/EHEC besmetting. Hierdoor kunnen we ook zien hoeveel besmettingen er nou eigenlijk jaarlijks plaatsvinden, dat je ook zelf kunt volgen via Atlasinfectieziekten. Op dit moment in de incidentie (aantal meldingen per 100.000 mensen) 0,5. Naar verwachting zal dit gedurende de zomer (BBQ-seizoen) oplopen.
Is het terecht dat supermarkten besmet vlees moeten terugroepen?
Ondanks dat het gevaar op een E.coli infectie met complicaties erg klein is (mits je vlees goed verwarmd, handen wast en een gezond persoon bent) kun je niet verwachten dat ieder mens voldoet aan die voorzorg en gezond is. Daarnaast kan een gezond persoon een persoon met verminderde weerstand ( YOPI groep: jonge kinderen, zwangeren, ouderen, mensen met immuunziekten) besmetten die vervolgens een groter risico hebben op complicaties. De kans om te overlijden is 3-5%.
Wetenschappelijke toepassingen van de poepbacterie
Voordat we de E.coli als een last zien voor ons lijf, is het goed om te weten dat deze dus ook goede functies in het lichaam heeft zolang het op de goede plek werkzaam is. Daarnaast wordt de E.coli gebruikt voor o.a. fermentatieprocessen en het ontwikkelen van vaccins in de biotechnologie.
Conclusie
De poepbacterie, alias E.coli, kan gezondheidsproblemen geven zodra de bacterie buiten zijn eigen werkgebied aan de slag gaat. Daardoor is het terecht dat supermarkten besmet vlees terugroepen en nieuwsmedia er aandacht aan besteden om mensen hiervan op de hoogte te stellen. Zolang je vlees goed door bakt, je handen wast na toiletgang en geen verontreinigd water gebruikt is de kans echter erg klein dat het nuttigen van jouw heerlijke hamburgers voor een zomerse BBQ eindigt in een fiasco!
Bronnen
AD.nl: Nederland levert met poepbacterie besmet kalfsvlees aan VS, 25 mei 2017.
RIVM: STEC / EHEC, Publicatiedatum: 25 juni 2012.
RIVM: Altlasinfectieziekten
Nature: Matthew A. Croxen & B. Brett Finlay. Molecular mechanisms of Escherichia coli pathogenicity. Nature Reviews Microbiology 8, 26-38 (January 2010) | doi:10.1038/nrmicro2265
Centers for Diseases Control and Prevention: Enterotoxigenic E. coli (ETEC), Page last updated: December 1, 2014.